صدور چک و نکات طلایی و حیاتی آن

ذکر و باز نشر مطالب اینجانب و کلیه مطالبی که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و توام با لینک سایت و وبلاگهایم مجاز است. صدور چک

چون غالباً چک را در جریان معاملات  و  داد و ستدها مبادله می کنند و برای یادآوری عواقب و الزامات قانونی مربوط به صدور چک و بیان نکاتی که اقدام به صدور چک را بهینه می سازد ، مبحث بایسته های صدور چک را در راهنمای حقوقی معاملات آوردم. امیدوارم مفید و مطلوب شما خوانندگان محترم باشد و با عمل به آن و همچنین با طرح سوالات و دیدگاه هایتان به تکمیل و رفع نواقص و اشکالات آن و نیز بهبود رفتارهای بازار ایران در این زمینه و به قولی به کاهش چک برگشتی کمک فرمایید.

چک چگونه سندی است؟

صدور چک

اساساً به هر نوشته ای که در مقام دعوی یا دفاع ، قابل استناد باشد سند گفته می شود و اسناد به اسناد عادی و اسناد رسمی تقسیم می شوند.صدور چک

اسناد عادی اسنادی هستند که در ادارات ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی یا نزد مامورین ذیصلاح دولتی صادر نشده اند. مانند مبایعه نامه ی عادی که برای فروش یک آپارتمان یا خودرو تنظیم و امضاء می شود یا قرارداد های پیمانکاری و…

اسناد رسمی اسنادی هستند که در ادارات ثبت اسناد املاک یا دفاتراسناد رسمی یا نزد مامورین ذیصلاح دولتی درحدود صلاحیتشان صادر می گردد. مانند سند رسمی مالکیت و سند رسمی ازدواج یا سند رسمی وکالت یا شناسنامه و گواهی نامه رانندگی و گذرنامه.

یکی از ارزش ها و آثار اسناد رسمی، قابلیت اجرای آن از طریق اداره ی ثبت اسناد است بدون آنکه نیازی به رسیدگی و صدور حکم از دادگاه باشد.

با این توضیح که در فرض بروز اختلاف بین دو طرف یک معامله با سند عادی ، طرفین برای اثبات ادعای خود نا گزیرند به مراجع قضایی مراجعه و طرح دعوی نمایند و پس از طی تشریفات قانونی و اثبات ادعا و اخذ محکومیت طرف مقابل ، وی را مجبور به قبول ادعا و اجرای خواسته ی خود ( که در حکم صادره آمده است) نمایند.

اما درمورد اسناد رسمی که لازم الاجراء تلقی می شوند لازم نیست مدعی به مراجع قضایی مراجعه نماید. بلکه می تواند به ادارات ثبت یا دفاتر اسناد رسمی مراجعه و تقاضای اجرای مفاد سند رسمی را بنماید. مانند موردی که زن با مراجعه به دفتر اسناد رسمی که عقد ازدواج را جاری و ثبت کرده تقاضای صدور اجرائیه در مورد مهریه می نماید و با طی مراحل مربوطه اموال همسرش را در مقابل مهریه ی مندرج در سند رسمی ازدواج ، توقیف و تملک می کند.

با توصیف فوق ، چک اساساً یک نوع سند عادی تجاری محسوب می شود. اما از آن جا که در داد و ستد های امروزه ، چک پس از پول مهمترین وسیله ی پرداخت و درواقع ؛ قائم مقام پول محسوب میشود و نقش مهمی در مبادلات اقتصادی و زندگی روزمره ی مردم و کسبه دارد قانونگذار کشورمان در جهت حمایت از این سند و حفظ حقوق دارندگان آن و تسهیل احقاق حقوق آنان به موجب ماده ۲ قانون صدور چک آن را از لحاظ امکان اجراء از طریق ادارات ثبت ، مانند اسناد رسمی و در حکم اسناد لازم الاجراء دانسته و قابلیت وصول وجه آن ازاین طریق را نیز به رسمیت شناخته است.

آیا برگه ی چک باید مشخصات خاصی داشته باشد؟

بایسته های صدور چک

بله ؛ هر برگه ی چک الزاماً بایستی مشخصات مندرج در قوانین و مقررات مربوطه را داشته باشد. ازجمله بایستی:

الف) محل صدور آن مشخص باشد . امروزه بانک ها در هنگام چاپ دسته چک با قید نام خود و شعبه مربوطه این وصف را به طور پیش فرض رعایت می کنند.

ب) تاریخ صدور چک بایستی در محل مشخص شده روی چک قید و نوشته شود. چکی که فاقد تاریخ صدور است اولاً: وجه آن قابل وصول ازطریق بانک مربوطه نیست. ثانیاً: قابل تعقیب کیفری نیست.

ج) چک بایستی به امضاء صارکننده برسد. امضاء روی چک یا هر سند و نوشته ی دیگری بدین معنی است که آن سند و نوشته به امضاء کننده ، نسبت و قابلیت استناد پیدا کند. چکی که فاقد امضاء صادر کننده است ؛ قابلیت انتساب به وی و در نتیجه قابلیت وصول و اقدام را ندارد.

د) روی هر برگه ی چک بایستی به میزانی که قانون مقرر کرده است تمبر مالیاتی باطل شده باشد. امروزه بانک ها به هنگام چاپ دسته چک به صورت پیش فرض این تکلیف را انجام می دهند .

ه) قید کلمه ی چک روی هر برگ چک. امروزه بانکها به هنگام چاپ دسته چک این تکلیف را به صورت پیش فرض انجام می دهند.

و) تعیین مبلغ به هنگام صدور چک ازسوی صادر کننده الزامی است. چکی که فاقد مبلغ است قابلیت اقدام از طریق بانک یا مراجع قضایی و ثبتی را ندارد.

ز) ذکر نام و مشخصات شخصی که چک در وجه او صادر شده الزامی است. البته چک می تواند در وجه حامل باشد. در این صورت ، ارائه کننده ی چک به بانک ، دارنده ی آن شناخته خواهد شد .

ح) ذکرنام ونام خانوادگی و در واقع مشخصات صاحب حساب که همان صادرکننده است روی هر برگ چک الزامی است. امروزه بانکها این تکلیف را به هنگام صدور دسته چک برای اشخاص به صورت پیش فرض انجام می دهند.

ط) هر برگ چک بایستی دارای دو محل برای قید مبلغ باشد. یک محل برای قید مبلغ به حروف و یک محل برای قید مبلغ به عدد. این ویژگی به هنگام چاپ دسته چک بوسیله بانکها به صورت پیش فرض رعایت می شود.

آشنایی با ویژگی ها و مشخصات فوق به شما کمک خواهد کرد که به هنگام دریافت چک از اشخاص ، اطمینان حاصل فرمایید که سندی که دریافت کرده اید چک می باشد و بتوانید تفاوت آن را از اسناد پرداخت دیگر از جمله حواله هایی که موسسات مالی و اعتباری یا قرض الحسنه یا تعاونی های اعتبار صادر می کنند تشخیص دهید.

ممکن است برگه و نوشته ای شبیه به چک باشد ولی چک با اوصاف و ویزگی های مقرر قانونی نباشد. بنابراین توجه بفرمایید که حواله های صادره از موسسات مالی و اعتباری و تعاونی های اعتباری و صندوق های قرض الحسنه و برگه های دیگری که فاقد ویژگی ها و مشخصات فوق باشند چک محسوب نمی شوند و ارزش و آثار چک را ندارند.

صدور چک برای صادر کننده چه مسوولیتها و عواقبی را بدنبال دارد؟

۱-  غالباً صادر کننده را مسوول و مکلف به پرداخت وجه مندرج در چک می نماید.

۲-  اصولاً دارنده چک بدون آنکه محتاج دلیل یا سند دیگری باشد به همان مبلغی که در متن چک قید شده از صادر کننده ، بستانکار شناخته می شود.

۳-  صادر کننده ی چک در مورد عدم پرداخت وجه چک ، دارای مسولیت کیفری و مستوجب تعقیب کیفری با مجازات حبس ، جزای نقدی و ممنوعیت از داشتن دسته چک ( درمورد چک یا چکهای بلامحل با ارزش بیش از ۰۰۰/۰۰۰/۵۰ ریال) خواهد شد.

۴- صادر کننده ی چک ، متعهد و مسوول خواهد شد که در تاریخ صدور چک معادل وجه چک را در حساب بانکی خود نگه دارد و تمام یا قسمتی از آن را از حساب خود خارج ننماید.

۵-  صادر کننده ی چک را در فرض عدم پرداخت وجه چک در سر رسید آن و در صورت صدور گواهی عدم پرداخت، مسوول جبران خسارت تاخیر تادیه و خسارات و هزینه های دادرسی نسبت به دارنده ی چک خواهد نمود.

۶- اگر صادرکننده ی چک ، شخص حقوقی ( شرکت یا موسسه یا سازمان ) باشد برای مدیران و افرادی که چک را به مدیریت و نمایندگی از شخص حقوقی امضاء کرده اند علاوه بر مسوولیت کیفری ، مستوجب مسوولیت تضامنی جهت پرداخت وجه چک و خسارات دادرسی و تاخیر تادیه خواهد بود.

۷- نام شخصی که چک بلامحل صادر نموده در فهرست و بانک اطلاعاتی مربوطه در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران قرار خواهد گرفت و کلیه بانکهای کشور ، قابلیت شناسایی او را از این طریق خواهند داشت.

۸-  اموال صادر کننده ی چک بلامحل ، حتی قبل از صدور حکم از طریق مرجع قضایی به عنوان تامین دلیل در معرض توقیف قرار خواهد گرفت.

۹-  دارنده ی  چک امکان خواهد داشت حتی بدون مراجعه به دادگاه ، از طریق اجرای ثبت برای وصول وجه چک و توقیف اموال صادرکننده اقدام نماید.

در تحریر و نوشتن متن و امضاء چک ، چه نکاتی باید رعایت شود؟

۱- بایستی به هنگام نوشتن چک از قلم خوردگی و مخدوش شدن چک پرهیز نمود. قلم خوردگی چک می تواند از موجبات مسوولیت و تعقیب کیفری برای صادرکننده ی چک محسوب شود. بنابراین بایستی عبارت و اعداد متن چک ، بدون قلم خوردگی و با خطی خوانا و حتی الامکان زیبا نوشته شود.

۲-  تحریر تمام عبارات و اعداد متن چک حتما با خط واحد و با خودنویس یا خودکار و با یک رنگ انجام شود. استفاده از دستگاههای پرفراژ یا نرم افزارها و چاپگرهایی که امکان چاپ ارقام و عبارات روی برگه های چک را فراهم می کند نیز مفید خواهد بود.

۳-  مراقبت فرمایید به هنگام امضاء چک ، امضای شما منطبق با نمونه امضای بانکی اتان باشد. بویژه اگر چند امضاء دارید ، امضای روی چک را با همان نمونه امضای بانکی که هنگام افتتاح حساب معرفی کرده اید انجام دهید. توجه بفرمایید عدم مطابقت امضای روی چک با نمونه امضای بانکی می تواند مستوجب مسوولیت و تعقیب کیفری باشد.

 بسیار مطلوب است که هنگام معرفی امضاء به بانک یعنی زمانی که برای افتتاح حساب به بانک مراجعه می کنید و نیز هنگام امضاء چک ، به خط خود نام و نام خانوادگی خود را داخل امضاء یا زیر امضاء یا کنار امضایتان به عنوان بخشی از امضاء بنویسید. به عبارتی اگر امضاء شما مرکب از یک عبارت ( نام و نام خانوادگی ) و یک شکل ( شکل و علامتی که به عنوان امضاء انتخاب کرده اید) باشد امکان جعل امضای شما بوسیله دیگران کاهش پیدا می کند و در صورت جعل ، اثبات جعل و شناسایی جاعل را ساده تر می نماید.

۴- اگر به عنوان مدیر و صاحب امضای مجاز شرکت یا یک شخص حقوقی ، چک را امضاء می کنید در حالی که مندرجات متن چک را واحدها و افراد دیگری تنظیم کرده اند لازم است قبل از امضاء چک ، صحت فرایند صدور چک و مستندات و سوابق آن را به ویژه در مورد چکهای با ارقام زیاد کنترل نمایید.

توجه داشته باشید که وجود چک در دست دارنده ی چک به معنی بستانکاری وی از شما تلقی می شود و اثبات اینکه او واقعاً بستانکار نیست یا چک اشتباهاً صادر شده یا اشتباهاً به کسی تحویل شده یا در محاسبه و تحریر ارقام اشتباه شده با شما خواهد بود و تا زمانی که این امر را اثبات نفرمایید و حکم مربوطه را از دادگاه اخذ نکرده باشید مسوولیتهای کیفری و مدنی مربوطه از جمله پرداخت وجه آن چک ، بعهده ی شما خواهد بود.

۵-  ذکر تاریخ به حروف ، ارجحیت دارد اما اگر قصد دارید تاریخ را با حروف و اعداد بنویسید  بهتر است تاریخ چک را به روز، ماه و سال (هم با حروف و هم با اعداد) بنویسید و دقت فرمایید بین تاریخ با حروف و تاریخ با اعداد مغایرت نباشد.

۶-  در نوشتن مبلغ چک دقت زیادی لازم است. معمولاً بیشترین قلم خوردگی متن چکها مربوط به تاریخ و مبلغ چک است. پس از آن که مبلغ چک از نظرتان قطعی شد آن را هم به حروف و هم به اعداد و به واحد رسمی پول کشور « ریال» و معادل آن به « تومان » تحریر و قید فرمایید.

۷- بهتر است روی چک دقیقاً قید فرمایید که چک را بابت چه معامله ای یا چه تعهدی و در واقع از چه بابت صادر کرده اید. این امر به لحاظ اثباتی و از جنبه تعیین نوع و مورد معامله و تعهد بسیار با اهمیت است و ایفای تعهد یا ادای دین از ناحیه ی شما را ثابت می کند. به عنوان مثال اگر روی چک قید کنید : « در وجه آقای …بابت خرید یکدستگاه سواری پراید موضوع مبایعه نامه شماره …مورخ… »  بدینوسیله اثبات وقوع معامله راجع به آن خودرو و اثبات ایفای تعهد و پرداخت ثمن از ناحیه خود را امکان پذیر و آسانتر می کنید.

البته قابل ذکر است که بانکها توجهی به شروط قید شده یا بابت و علت معامله نمی کنند و قانوناً ملزم به پرداخت وجه چک و عدم توجه به شروط هستند. موضوعی که مطرح شد از لحاظ قضایی و ادله اثبات دعوی دارای ارزش است.

۸-  حتما به هنگام صدور چک توجه داشته باشید که بایستی معادل مبلغ چک در حساب بانکی خود اعتبار و به عبارت دیگر نقدینگی داشته باشید تا چک صادره از محل آن اعتبار وصول و پاس شود. به خاطر داشته یاشید که صدور چک بلامحل جرم  و مستوجب تعقیب کیفری و مجازات است.

۹–  همواره سعی کنید از چکهایی که صار می فرمایید کپی ، اسکن یا عکس تهیه و در سوابق خود نگهداری کنید. بویژه  که امروزه با وجود امکاناتی همچون چاپگرهای چندکاره و موبایلهای مجهز به دوربین چنین اقداماتی به صورتی کاملاً ساده و سریع قابل انجام است.

۱۰–  در مواردی که چک را در ازای انجام تعهدات  یا تحویل کالایی در آینده به طرف مقابل می دهید بهتر است از او رسید دریافت دارید. در مواردی که همزمان با تحویل کالا یا دریافت خدمات یا پس از آن چک می دهید این ضرورت به این اندازه وجود ندارد.

۱۱– خود را عادت دهید که همواره و از جمله هنگام نوشتن متن چک عدد صفر را به صورت گرد و توخالی بنویسید به گونه ای که نقطه یا عدد ۵ خوانده نشود.

۱۲– در تمام ستون ها و محل های روی چک  که  اعداد یا عباراتی  نوشته می شود پس از نوشته و دقیقاً در پایان آن با کشیدن خط پر رنگ ممتد یا با گذاردن علامت ضربدر در جاهای خالی ، عبارت و اعداد را ببندید تا بدین ترتیب احتمال جعل و دستکاری متن چک کاهش پیدا کند.

۱۳– بهتر است تمام قسمتهایی  را که در روی چک نوشته اید با چسب نواری  بپوشانید. امکان جعل چک را بدین ترتیب کاهش می دهید.

۱۴– دسته چک و ته چکهای خود را در مکانی امن و به دقت نگه داری کنید و آن را  از معرض رطوبت و آب و مواد شیمیایی  و هرگونه خطر امحاء و مفقودی و سرقت دور نگه دارید.

۱۵– از سپردن دسته چک خویش به اشخاص جداً پرهیز نمایید. اگر ضرورت اقتضاء می کند که دسته چک ، نزد مدیر مالی شما یا هر شخص دیگری باشد از او تعهد نامه ای کاملاً شفاف که متضمن اقرار به وجود دسته چک با شماره…از حساب جاری شماره… بانک…شعبه…و با … برگه باشد با لحاظ تمام قیود و شروط امانتداری و حفظ اسرار تجاری و تعهد به عدم صدور بدون هماهنگی از وی دریافت و به میزانی که متناسب با حدود دسترسی وی به اموال و دارائی شماست از وی تضمین اخذ فرمایید.