پاداش هیات مدیره در شرکت های سهامی

پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره

هشدار: ذکر و باز نشر نوشتارهای من و هر نوشتاری که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و همراه با پیوند سایت و وبلاگهایم مجاز است.

قوانین تجاری ایران، پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت های سهامی را در ماده ۱۳۴ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، مورد حکم قرار داده است.

بنابراین اصل پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت های سهامی، دارای جواز قانونی است و در این باره که پاداش اعضای هیات مدیره به چه میزان می تواند باشد و طی چه ترتیبات و شرایطی، قابل پرداخت است در این نوشتار، توضیحاتی را مطرح می کنم.

معنی پاداش و تفاوت آن با حقوق

پاداش که در فرهنگ واژگان پارسی به معنی سزای کار خوب یا بد می باشد در نظام اداری و رویه تجاری ایران به معنی تشویق، انعام یا بهایی است که به کار و عملکرد ویژه و خاص یک فرد یا گروهی از افراد به صورت موردی داده می شود.

حقوق، بهایی است که بابت فعالیت روزانه یا ماهانه افراد برای یک فعالیت مستمر، به آنان پرداخت می شود.

چرا پرداخت حقوق به اعضای هیات مدیره شرکت، مجاز نیست؟

هیئت مدیره شرکت سهامی از آنجا که خودشان از سهامداران شرکت می باشند و با اعلام نامزدی برای عضویت در هیئت مدیره در واقع، به گونه ای داوطلبانه، قبول نموده اند که مسئولیت های اداره امور شرکت را عهده دار شوند از دریافت حقوق مستمر یا غیر مستمر از شرکتی که آن را مدیریت می نمایند ممنوع می باشند.

بدیهی است اعضای هیئت مدیره، مسئولیت و تعهدی برای حضور مستمر و موظف در شرکتی که مدیریت آن را به عهده گرفته‌اند ندارند و به همین لحاظ است که یک فرد می تواند به طور کلی در هیئت مدیره چند شرکت، عضویت داشته باشد زیرا عضویت در هیات مدیره شرکت ها اصولاً یک مسئولیت موظف و مستمر نیست فلذا اعضای هیئت مدیره شرکت سهامی اساساً استحقاق دریافت حقوق مستمر یا غیر مستمر از شرکت سهامی را ندارند.

عضویت در هیات مدیره شرکت های دولتی

البته یک استثناء در این زمینه وجود دارد و آن این است که طبق اصلاحیه که مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۵ نسبت به ماده ۲۴۱ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، اعمال نمود عضویت یک فرد در هیات مدیره دو یا چند شرکت دولتی، ممنوع شده است.

بنابراین در مورد شرکت های دولتی، یک فرد نمی تواند در بیش از یک شرکت، عضو هیئت مدیره باشد.

چرا مدیرعامل و اعضای موظف هیات مدیره، استحقاق دریافت حقوق از شرکت را دارند؟

از سوی دیگر بدین لحاظ که اصولا مدیرعامل شرکت، انجام امور اجرایی شرکت را به عنوان یک مسئولیت موظف و مستمر (با تعهد به حضور مستمر در شرکت) پذیرفته است و برابر قانون تجارت مدیرعاملی شرکت ها یک مسئولیت مستمر و موظف تلقی می شود و هیچ کس نمی تواند همزمان در دو شرکت به عنوان مدیرعامل فعالیت نمایند فلذا می‌توان گفت تنها شخصی که از نظر مقررات و رویه تجاری ایران برای حضور مستمر در شرکت، مسئولیت دارد مدیر عامل شرکت می باشد و به همین دلیل نیز استحقاق دریافت حقوق از شرکت را دارد.

اعضای موظف هیات مدیره که علاوه بر عضویت در هیات مدیره، یک شغل یا مسئولیت اجرایی خاص را در شرکت پذیرفته اند و بطور مستمر (همچون کارمندان شرکت) برای انجام امور شغلی خود در شرکت حضور می یابند نیز برای شغلی که عهده دار شده اند استحقاق دریافت حقوق دارند.

بنابراین حقوق اعضای موظف هیات مدیره برای شغلی است که در شرکت دارند نه برای عضویت در هیات مدیره.

شرایط پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت سهامی

پرداخت پاداش به اعضای هیئت مدیره شرکت سهامی دارای دو دسته، ضوابط و شرایط قانونی و اجرایی می باشد.

شرایط و ضوابط قانونی پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت چیست؟

نخستین و مهمترین شرط قانونی پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت آن است که پرداخت پاداش به اعضای هیأت مدیره در اساسنامه آن شرکت، پیش‌بینی شده باشد.

دومین شرط قانونی برای پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت سهامی آن است که مجمع عمومی عادی صاحبان سهام، پرداخت پاداش به آنان را تصویب نماید.

سومین شرط قانونی برای پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت سهامی، رعایت نصاب ها و الزامات قانونی مربوطه است که در ماده ۱۳۴ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مورد تصریح قرار گرفته است.

پاداش اعضای هیات مدیره شرکت سهامی، چقدر است؟

ماده ۱۳۴ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت تأکید نموده که مجمع عمومی عادی می تواند نسبت معینی از سود خالص سالانه شرکت (اکنون بدنبال اصلاحات قانونی سال 1395 در قانون تجارت، سود قابل تقسیم ملاک عمل است نه سود خالص سالانه) را به عنوان پاداش به اعضای هیئت مدیره شرکت اختصاص دهد.

برابر ماده ۲۴۱ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت که در سال ۱۳۹۵ به موجب قانون اصلاح ماده ۲۴۱  لايحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، اصلاح شده است این نسبت نمی‌تواند در شرکتهای سهامی عام از ۳ درصد و در شرکت سهامی خاص از ۶ درصد سود قابل پرداخت به سهامداران شرکت بیشتر باشد.

این اصلاحیه تأکید دارد که در هر حال، پاداش نمی تواند برای هر عضو موظف هیات مدیره از معادل يک سال حقوق پايه وی و برای هر عضو غيرموظف از حداقل پاداش اعضای موظف هيأت مديره بيشتر باشد.

همچنین این اصلاحیه قانونی، تصریح نموده است که مقررات اساسنامه و هرگونه تصميمی که مخالف با مفاد اين ماده باشد باطل و بلااثر است.

بنابراین؛ اساسنامه همه شرکت های سهامی که از تاریخ اجرای این اصلاحیه قانونی، در خصوص پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت های سهامی، خلاف قواعد آمره این اصلاحیه قانونی باشند باطل و غیر قابل استناد شده‌اند.

سود خالص سالانه و سود قابل تقسیم یعنی چه؟

سود خالص سالانه شرکت را ماده ۲۳۷ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت بدین شرح تعریف کرده است:

سود خالص شرکت در هر سال مالی، عبارت است از درآمد حاصل در همان سال مالی منهای کلیه هزینه‌ها و استهلاکات و ذخیره.

سود قابل پرداخت به سهامداران نیز در ماده ۲۳۹ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت به این شرح، تعریف شده است:

سود قابل تقسیم عبارت است از سود خالص سال مالی شرکت منهای زیان های سال های مالی قبل و اندوخته قانونی مذکور در ماده ۲۳۸ و سایر اندوخته های اختیاری به علاوه سود قابل تقسیم سالهای قبل که تقسیم نشده است.

نکته مهم در اصلاحیه ای که در سال ۱۳۹۵ نسبت به ماده ۲۴۱ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، اعمال شد این بود که پرداخت پاداش از سود قابل تقسیم مورد توجه قرار گرفت نه از سود خالص.

نکته مهم دیگر در این مورد پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت های سهامی آن است که مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۵ با اصلاحیه اعمال شده نسبت به ماده ۲۴۱ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، پرداخت پاداش به اعضای هیئت مدیره شرکت های دولتی را از چارچوب قانون تجارت ایران خارج کرد و تابع ماده ۷۸ قانون مدیریت خدمات کشوری قرار داد.

ضوابط اجرایی پرداخت پاداش به اعضای هیئت مدیره شرکت سهامی چیست؟

علاوه بر ضوابط قانونی در پرداخت پاداش به هیات مدیره شرکت سهامی، رعایت یکسری از ضوابط و شرایط اجرایی نیز وجود دارد که به برخی از آنها در زیر اشاره می کنم:

۱- پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره شرکت سهامی بایستی دارای منطق و دلایل توجیهی کافی بوده و در قبال کسب دستاوردها و عملکرد مناسب در شرکت باشد.

بنابراین در شرکتی که زیان ده بوده یا در آستانه ورشکستگی است یا به کسب منافع قابل توجهی، توفیق پیدا نکرده یا فعالیت خاص و شایان توجهی در آن صورت نگرفته است نمی‌توان برای هیات مدیره، پاداش در نظر گرفت.

مثال بارز چنین وضعی را می‌توان در بانک های کشور در سال های گذشته، ملاحظه کرد.

طی سال های گذشته، اعضای هیات مدیره برخی از بانک ها بعضاً پاداش های گزافی را به عنوان پاداش هیات مدیره در نظر می‌گرفتند درحالی که تراز و عملکرد آن بانک ها نشان می داد که هیات مدیره، نه تنها دستاورد خاص و شایان توجهی را حاصل نکرده است بلکه حتی نتوانسته اند در عرصه رقابت، افتخارات و دستاوردهای گذشته آن بانک را نیز حفظ نمایند.

پرداخت پاداشی که دارای دلایل توجیهی و مستندات قانونی و اجرایی لازم نباشد یک بدآموزی و کج روی آشکار از موازین حرفه ای بنگاه داری در کشور، قلمداد می شود.

۲- شرکت های سهامی که با لحاظ شرایط قانونی و اجرایی لازم، پرداخت پاداش به اعضای هیات مدیره خود را در نظر دارند باید توجه داشته باشند که پاداش پرداختی به اعضای هیات مدیره، مشمول مالیات می شود و بایستی نسبت به کسر مالیات متعلقه، برابر مقررات قانون مالیات های مستقیم اقدام گردد.

پاداش اعضای هیات مدیره شرکت های دولتی

برابر تبصره یک قانون اصلاح ماده 241 لايحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، پرداخت پاداش هيأت مديره شرکت های دولتی تابع حکم مقرر در ماده (78) قانون مديريت خدمات کشوری مصوب سال 1386 می باشند.

در صورتی که به انتخاب وکیل یا مشاوره در زمینه مسائل مرتبط با پاداش اعضای هیئت مدیره شرکتها و دیگر نوشتارهای من نیاز داشتید یا به برگزاری کارگاه و دوره های آموزشی برای خود و مدیران و کارکنان شرکتتان در موارد یاد شده، علاقه مند، بودید درخواست خود را به s.raeisikia@gmail.com ارسال یا با شماره های ۸۸۳۲۱۰۸۸ و ۸۸۳۲۳۲۷۹ (گروه حقوقی برهان) تماس، حاصل فرمائید.

صادق رئیسی کیا

هشتم آبان ماه ۱۳۹۷