مسئولیت صادر کننده چک در مقابل ظهر نویسان

ذکر و باز نشر نوشتارهای من و هر نوشتاری که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و همراه با پیوند سایت و وبلاگهایم مجاز است.

در ادامه نوشتارهایی که به منظور افزایش دانش کاربردی کسبه و فعالان اقتصادی، پیرامون بایسته های صدور چک، انتقال چک، وصول چک، بایسته های دریافت چک، طرح دعاوی چک، ظهرنویسی چک، بایسته های صدور چک تضمینی و…در سایت شخصی صادق رئیسی کیا تقدیم داشته ام نوشتار کوتاه دیگری، با بیانی ساده، پیرامون مسئولیت صادرکننده چک در برابر ظهرنویسان به قلم محمد رئیسی کیا تقدیم می دارم:

مسئولیت صادر کننده و ظهرنویس و ظهرنویس چک، مسئولیت تضامنی می باشد. مسئولیت ضامن یا ظهرنویس، مشابه مسئولیت صادر کننده می باشد و حق مراجعه به ضامن یا ظهر نویس  در حدود حق مراجعه به صادر کننده می باشد.

ظهرنویسی به معنی نوشتن پشت چک است .که این عمل با هدف انتقال آن به شخص دیگر یا دادن وکالت جهت وصول وجه آن یا به قصد تضمین می باشد. وقتی صحبت از ظهرنویسی در اسناد تجاری مانند چک می شود ، معمولا این عمل به چند شکل مختلف انجام می پذیرد :

1- ظهر نویسی چکی که  در وجه شخص معین صادر شده و برای انتقال آن ناگزیر  است ظهر آن را امضاء نماید. در این مورد مطالعه مطلبی که تحت عنوان صدور چک حامل بهتر است یا در وجه شخص معین؟ منتشر کرده ام را پیشنهاد می کنم.

2- ظهر نویسی چکی که در وجه حامل صادر شده است.

ظهر نویسی؛ در صورتی معتبر است که به امضاء ظهر نویس برسد و مهر یا اثر انگشت ظهر نویس برای ضمانت کافی نخواهد بود. در صورتی که در پشت چک به علت تعدد امضاء، جایی برای ظهرنویسی وجود نداشته باشد، باید در برگه ایی جداگانه که به چک ضمیمه شده، انجام گیرد.

ظهر نویسی چک، به این معنا است که شخص ثالثی در سررسید (تاریخ مندرج در روی چک) تعهد پرداخت وجه چک را قبول می نماید. بدین صورت که اگر صادر کننده نتواند وجه چک را پرداخت کند دارنده چک، می تواند برای وصول وجه چک، به ضامن ها یا ظهرنویسان چک، مراجعه و تمامی حق و حقوق قانونی خود را مطالبه کند.

قید تاریخ ظهرنویسی و ضمانت در هنگام امضای پشت چک، الزامی نیست اما با وجود فوایدی که بر قید آن متصور است ذکر آن از شرایط صحت ضمانت نمی باشد و از فواید آن، امکان احراز اهلیت ظهرنویس و انتقال دهنده در زمان انتقال چک و ترتیب مراجعه به ضامن یا ظهرنویسان به یکدیگر می باشد.

به این صورت که اگر یکی از ظهر نویسان وجه چک را به نیابت از صادر کننده یا دیگر ظهرنویسان پرداخت کند، می تواند به صادر کننده یا ظهرنویسان ما قبل خود مراجعه و مبلغ پرداختی خود را دریافت نماید. البته در نظر داشته باشید، مسئولیت ضامن یا ظهرنویس مطابق ماده 249 قانون تجارت، زمانی محقق می گردد که گواهی عدم پرداخت چک، صادر شده باشد. تا زمانی که گواهی عدم پرداخت، صادر نشده باشد، هیچ یک از مسئولین چک ( صادر کننده، ضامن، ظهرنویس) تعهد قابل استنادی نخواهند داشت.

مطابق ماده 311 قانون تجارت، صرف امضاء صادر کننده چک او را مسئول و متعهد به پرداخت وجه چک می نماید. برداشتی که از ماده فوق به عمل می آید این است که صادر کننده چک، مسئول پرداخت تعهد خود می باشد و بایستی وجه چک را پرداخت کند.

یکی از مزیت های چک ظهر نویسی شده، مسئولیت تضامنی امضاء کنندگان چک می باشد که می توان با توجه به مواد 108 قانون آئین دادرسی مدنی و ماده 292 قانون تجارت، صدور قرار تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی، نسبت به صادر کننده و ظهرنویسان را درخواست نمود.

حال با توجه به توضیحات ارائه شده به رابطه صادر کننده با ظهرنویس در قبال یکدیگر می پردازیم:

1- صادر کننده چک در مقابل یک ظهر نویس قرار می گیرد. بدین صورت که دارنده چک که گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت نموده به ظهر نویس چک، مراجعه نموده و وجه چک را دریافت می کند. در این فرض، ظهرنویس چک می تواند مستقیماً به صادر کننده مراجعه و وجه چک پرداختی را دریافت کند.

2- صادر کننده چک در مقابل چندین ظهرنویس، قرار می گیرد که در این صورت، ترتیب و تاریخ ظهرنویسی برای مراجعه به ظهرنویسان و به صادر کننده چک به شرح زیر، حائز اهمیت است .

الف – اگر ظهرنویسی چک با قید تاریخ باشد، ظهر نویسان باید بر اساس تاریخ مندرج در ظهرنویسی اقدام کنند.  بدین صورت که اگر چکی توسط شخص الف (به تاریخ 20/01/96) و شخص ب (به تاریخ21/01/96) و شخص ج (به تاریخ 22/01/96) ظهر نویسی شده باشد و دارنده چک، علیه شخص “ج”  اقدام نماید و وجه چک را دریافت کند حال شخص “ج” که تمامی حق و حقوق دارنده چک،  به او منتقل شده است به عنوان قائم مقام قانونی دارنده چک، می تواند به طور همزمان یا به طور جداگانه به شخص صادر کننده چک و ظهرنویس “الف” و ظهرنویس “ب” مراجعه و وجهی را که به عنوان ظهرنویس به دارنده چک، پرداخته از ظهرنویسان پیش از خود و نیز از صادرکننده چک، مطالبه کند.

ب- دارنده چک، علیه ظهرنویس “ب” اقامه دعوا نموده و وجه چک را دریافت نماید. در این صورت شخص “ب” نمی تواند به ظهرنویس بعدی خود که شخص ” ج” می باشد  مراجعه کند و فقط می تواند به ظهرنویس “الف” که شخص پیش از خود بوده است و نیز به صادر کننده چک مراجعه کند.

تمامی صورتهای اعلام شده وقتی متصور است که تاریخ ظهر نویسی در کنار امضاء ظهرنویس، قید شده باشد. حال اگر امضاء چندین ظهرنویس، بدون قید تاریخ در پشت چک درج باشد دارنده چک می تواند نسبت به همه امضاء کنندگان پشت چک (ظهرنویسان) به علاوه صادر کننده چک مراجعه نماید . دقت داشته باشید ، در مورد  چک، نخستین و اصلی ترین، مسئول پرداخت، شخص صادر کننده چک می باشد.

اگر احراز هویت ظهرنویس یا ضامن چک برای دارنده چک، ممکن نباشد، یا دارنده چک، به هر دلیلی نخواهد یا نتواند علیه آنها دادخواست مطالبه وجه چک بدهد، بهترین اقدام ممکن، مطالبه وجه چک از صادرکننده چک خواهد بود چرا که در بین مسئولان چک، مسئولیت صادرکننده چک از همه بیشتر است.

در صورتی که به مشاوره در زمینه ی یادداشت ها و نوشتارهای من نیاز داشتید یا به برگزاری کارگاه و دوره های آموزشی برای خود و مدیران و کارکنان شرکتتان در موارد یاد شده، علاقه مند، بودید درخواست خود را به s.raeisikia@gmail.com ارسال یا با شماره های 88321088 و 88323279 (گروه حقوقی برهان) تماس، حاصل فرمائید.

محمد رئیسی کیا

یکم اردیبهشت 1396