هشدار: پیش از شروع مطلب به اشخاصی که مطالب منتشره اینجانب در روزنامه ها یا روی سایت شخصی یا وبلاگهایم را بدون ذکر منبع و بدون لینک سایتم یا وبلاگهایم به نام خود یا دیگری به هر طریقی منتشر می کنند متذکر می شوم که در انتظار عواقب قانونی انتشار غیر مجاز و بدون اجازه مطالبم باشند.
ذکر و باز نشر مطالب اینجانب و کلیه مطالبی که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و توام با لینک سایت و وبلاگهایم مجاز است.
بي شك شناخت توانمندي هاي فني و كشش اعتباري اشخاص طرف معامله و برآورد آستانه اعتماد و اطمينان به آنها و تحليل بررسي عوامل عملكردي و شخصيتي و سوابق كاري طرف مقابل در انجام يك معامله خوب و كاهش خسارات مؤثر است.
همچنين ساماندهي مطالبات معوق، سازماندهي صحيح تأمين و تخصيص منابع مالي، اعمال نادرست و ناقص اعتبار سنجي كه عدم دسترسي مشتريان بانكي به تسهيلات خرد را سبب شده است، دريافت وثيقه و ضامن غیر معتبر از سوی بانك ها، ايجاد ساز و كار جديدي را براي اصلاح امور بانكي ضروري مي نمايد.
يكي از ابزارهای نوين و پيشرفته برای تحقق اهداف بالا و رفع معضلات ياد شده، ايجاد نظام سنجش اعتبار مي باشد.
بخش اول
«كليــات»
سنجش اعتبار در نظام بانكي
مجلس شوراي اسلامي در سال 1386 با تصويب قانون تسهيل اعطاي تسهيلات بانكي، بستر استقرار نظام سنجش اعتبار و تشكيل شركت هاي اعتبار سنجي را در ايران فراهم كرد.
به موجب ماده 5 قانون تسهيل اعطاء تسهيلات بانكي و كاهش هزينه هاي طرح و تسريع در اجرای طرح هاي توليدي و افزايش منابع مالي و كارآيي بانكي مصوب 13/7/1386 مجلس شوراي اسلامي، دولت مكلف گرديده ترتيبي اتخاذ نمايد كه ظرف مدت يكسال از تاريخ تصويب اين قانون با ايجاد و بكارگيري نهادهاي جديد مالي از قبيل بانك جامع اطلاعات، رتبه بندي و اعتبار سنجي مشتريان، گروه هاي مشاور مالي و سرمايه گذاري غير دولتي، ساماندهي مطالبات معوق و مؤسسات تضمين اعتبار، زمينه تسهيل و تسريع اعطاء تسهيلات بانكي را فراهم نمايد.
بر اساس ماده 8 قانون ياد شده آيين نامه اجرايي اين قانون با پيشنهاد وزارت امور اقتصادي و دارايي و بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران و با هماهنگي وزارت كار و امور اجتماعي و سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور حداكثر تا دو ماه پس از ابلاغ اين قانون به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد.
هيأت دولت در جلسه مورخ 22/12/86 و به استناد مواد 5 و 8 قانون ياد شده آيين نامه نظام سنجش اعتبار را تصويب نموده و به اين ترتيب راه را براي تشكيل شركتهاي اعتبار سنجي هموار كرد.
معوق ماندن اقساط تسهيلات بانكي يكي از بزرگترين معضلات نظام بانكي محسوب مي شود. دليل اين امر آن است كه مشتريان متقاضي تسهيلات، اعتبار سنجي نمي شوند و بخش اعتباري به صورت سنتي براي پرداخت تسهيلات به مشتريان اقدام مي كند.
تعريف شركت سنجش اعتبار
شركتي است خصوصي كه با مشاركت بانك ها، مؤسسات اعتباري، شركت هاي بيمه وشركت هاي ليزينگ تأسيس مي شود. اين شركت اطلاعات مرتبط با سوابق و رفتار اعتباري اعتبار گيرندگان (افراد، شركت ها و كسب و كارهاي كوچك) را از بانك ها و مؤسسات مالي و اعتباري و ساير منابع عمومي در دسترس، جمع آوري و نسبت به تلفيق اطلاعات جمع آوري شده اقدام نموده و در نهايت يك گزارش اعتباري جامع به اعتبار دهندگان ارائه مي نمايد.
فعاليت شركتهاي اعتبار سنجي
گردآوری و نگهداري و پردازش داده هاي اعتباري اشخاص اعم از حقيقي و حقوقي و ارائه يك گزارش اعتباري كه در حالت كلي نشانگر وضعيت كنوني و پيشينه اعتباري اشخاص مي باشد.
شركت هاي سنجش اعتبار از طريق ارائه گزارش اعتباري و يا امتيازي كه به هر يك از متقاضيان تسهيلات اعطا مي كنند در حقيقت وضعيت اعتباري آن ها را به منظور استفاده از اعتبارات موجود نشان مي دهند.
گزارش اعتباري
در گزارش اعتباري اطلاعات مربوط به سابقه و رفتار اعتباري شخص در كل نظام اعتباری، ارائه گرديده و كمك قابل توجهي را به بانك ها در شناسايي مشتريان خوش حساب و بد حساب و اتخاذ تصميمات اعتباري مناسب و كم ريسك مي نمايد.
هر چند اين شركت، اعطا كننده اعتبار نيست اما نقش اساسي را در فرايند اعطاء تسهيلات اعتباري از طريق ارائه اطلاعات اعتباري به اعتبار دهندگان ايفا مي نمايد كه مي توان موارد ذيل را بر شمرد:
ـ ارزيابي اهليت و رفتار باز پرداخت مشتري.
ـ حداقل نمودن وام ها و دارايي هاي غير كارا در صنعت اعتباري.
ـ كاهش زمان بررسي اعطاي تسهيلات اعتباري.
جريان كار در شركت سنجش اعتبار به شرح زير است:
زماني كه يك شخص درخواست اعتبار، شغل يا حتي بيمه مي نمايد اعتبار دهنده يك تصوير از گزارش اعتباري وي را درخواست مي كند. شركت سنجش اعتبار، اطلاعات مشتري را از سامانه دريافت و در قالب يك گزارش اعتباري كه مروري به عملكرد اعتباري شخص در چند سال گذشته (هفت سال يا بيشتر) مي باشد ارائه مي نمايد.
شركت سنجش اعتبار اين اطلاعات را به اعتبار دهنده مي فروشد و در مرحله بعد اعتبار دهنده با توجه به اطلاعات دريافتي نسبت به تصميم گيري در زمينه اعطاي اعتبار به متقاضي اقدام مي نمايد. در نهايت اين اعتبار دهنده است كه با توجه به اطلاعات دريافتي نسبت به پذيرش يا رد درخواست شخص اقدام نموده و شركت مزبور تنها نقش رابط بين اعتبار دهنده و اعتبار گيرنده را دارد.
تفاوت سنجش اعتبار با رتبه بندي اعتباري
دفاتر رتبه بندي اعتباري، اطلاعات مالي مرتبط با شركت ها (عموماً شركتهاي بزرگ) را جمع آوري نموده و بر اساس تحليل تفصيلي عمليات و مديريت هر شركت، نسبت به انتشار رتبه هاي آنان اقدام مي نمايند. در حالي كه شركت هاي سنجش اعتبار، اطلاعات مرتبط با متقاضيان اعتبار از مؤسسه هاي اعتباري، مانند بانكها را از تمام نظام بانكي و ساير بانكهاي اطلاعاتي جانبي قابل دسترس جمع آوري نموده و در حالت تكامل يافته آن، تحليل خود را بر اساس آناليزهاي آماري نمونه هاي جامع از اعتبار گيرندگان انجام داده و نتايج آن را به صورت گزارش اعتباري يا امتياز اعتباري به درخواست كننده آن ارائه مي نمايد. مفهوم سنجش اعتبار در بازار سرمايه مطرح است و مفهوم رتبه بندي در بازار اعتبارات.
استفاده كنندگان از خدمات شركت اعتبار سنجي چه كساني هستند؟
كليه اشخاص حقيقي و حقوقي از جمله مؤسسات اعتباري، شركت هاي بيمه و ساير نهادهاي تحت نظارت بانك مركزي (بيمه مركزي، دستگاه هاي اجرايي، مؤسسات و شركتهاي دولتي و غير دولتي) كه به موجب قرارداد و يا پرداخت كارمزد به شركت مجاز به دريافت خدمات از آن مي باشند.
اطلاعات شركت هاي اعتبار سنجي از كجا تأمين مي گردد؟
به موجب بند پ ماده 1 آيين نامه سنجش اعتبار تأمين كنندگان اطلاعات مؤسساتي هستند كه به دليل در اختيار داشتن داده هاي اشخاص مي توانند اطلاعات مورد نياز شركت را تأمين كنند. برخي از مصاديق آن عبارتند از: بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران، مؤسسات اعتباري، سازمان ثبت احوال كشور، اداره كل ثبت شركتها و مالكيت صنعتي، مؤسسات رتبه بندي، سازمان بورس اوراق بهادار و شركتهاي بيمه مي باشند.
شركت هاي ارائه دهنده خدمات در زمينه سنجش اعتباري تحت عنوان شركت هاي سنجش اعتبار (Credit Bureau) ايجاد مي شوند و معمولاً داراي شخصيت حقوقي مستقل بوده و عمدتاً با مشاركت بانكها و نهادهاي اعطا، كننده اعتبار تأسيس مي شوند.
شركتهاي سنجش اعتبار به عنوان يك بانك اطلاعاتي جامع از اطلاعات اعتباري مثبت و منفي بخش هاي دولتي (مراكز ثبت، دادگاه ها و …) و بخش هاي خصوصي (اعطا كنندگان اعتبار، ارائه دهندگان اطلاعات و …) بانك مركزي و … استفاده نموده و با بهره گيري از مدل هاي آماري سنجش اعتبار، گزارش اعتباري مورد نياز براي تصميم گيري اعطا كنندگان اعتبار را ارائه مي دهند و موجب تسهيل در امر اعطاء تسهيلات به متقاضيان تسهيلات بانكي مي شوند.
شركتهاي رتبه بندي اعتبار (Credit Bureau) از طريق نمره اي كه به هر يك از اشخاص اعطا مي كند (كه اصطلاحاً به آن Credit score گفته مي شود) در حقيقت وضعيت اعتباري آنها را به منظور استفاده از اعتبارات موجود نشان مي دهند.
شركت هاي سنجش اعتبار به جاي توجه صرف به قوت اطلاعات مالي و دارايي هاي قابل وثيقه يك متقاضي اعتبار به ارزشمندي اعتبار وي توجه بيشتري مي كند.
شركت هاي رتبه بندي اعتبار براي ميليونها نفر پرونده اعتباري ايجاد مي نمايند كه اعتبار دهندگان در اعطاي تسهيلات و ساير اعتبارات به مشتريان بر اساس آن تصميم گيري مي نمايند.
با سپاس از خانم صفورا رحمانی نژاد که در تدوین این مطلب همکاری داشتند.
صادق رئیسی کیا
یازدهم آذرماه 1393
منـابع:
كتاب لزوم تأسيس مراكز اعتبار سنجي و رتبه بندي تأسيس دكتر كوروش احمدي زاده انتشارات شهر آب ـ آينده سازان چاپ اول 1385
كتاب نظام جامع سنجش اعتبار ـ مؤلف شركت مشاوره رتبه بندي اعتباري ايران (سهامي خاص) انتشارات ترمه چاپ اول 1387
با سلام. مطالب مندرج در وبلاگ بسيار آموزنده و حرفه اي جمع آوري شده. از اين بابت موجب سپاسگزاري و تشكر است.
با احترام