فهرست تحلیلی وظایف و اختیارات مدیران شرکتهای سهامی در قانون تجارت ایران

هشدار: پیش از شروع مطلب به اشخاصی که مطالب منتشره اینجانب در روزنامه ها یا روی سایت شخصی یا وبلاگهایم را بدون ذکر منبع و بدون لینک سایتم یا وبلاگهایم به نام خود یا دیگری به هر طریقی منتشر می کنند متذکر می شوم که در انتظار عواقب قانونی انتشار غیر مجاز و بدون اجازه مطالبم باشند.

ذکر و باز نشر مطالب اینجانب و کلیه مطالبی که در روزنامه ها یا روی سایت شخصی و وبلاگهایم منتشر شده منحصراً با قید نام و نام خانوادگی ام و توام با لینک سایت و وبلاگهایم مجاز است.

در قانون تجارت ایران، هیات مدیره شرکت بعنوان یکی از سه رکن اصلی حیات شرکت معرفی و برای آن به عنوان مسئول اداره و در واقع رکن اجرایی شرکت،حدود اختیارات و مسئولیتهایی مشخص شده که در ادامه سلسله مطالبم برای افزایش آگاهی های مدیران و اعضای هیات مدیره شرکتها به حقوق و مقررات مورد نیازشان، در این مقوله، فهرست و مواد قانونی مربوط به وظایف و حدود اختیارات مدیران در شرکتهای سهامی را مرور می کنیم.

1-  لزوم تعیین وظایف و حدود اختیارات مدیران در اساسنامه شرکت طی بند 16 و تعداد و طرز انتخاب و مدت ماموریت و نحوه تعیین جانشین مدیران شرکت طی بند 15 ماده 8 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت (شرکتهای سهامی) مورد تاکید قرار گرفته است.

2- لزوم تودیع سهام تضمینی (سهام وثیقه) به صندوق شرکت بوسیله مدیران شرکت، طی بند 17 ماده 8 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مورد اشاره قرار گرفته است.

3- لزوم قبول سمت بصورت کتبی بوسیله اولین مدیران و بازرسان قانونی شرکت پس از انتخاب آنها بوسیله مجمع عمومی موسس همراه با تاکید ماده 17 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت بر این نکته که تا نخستین مدیران و بازرسان شرکت بصورت کتبی قبول سمت نکنند شرکت، تشکیل نخواهد شد.

4- برابر ماده 17 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، قبول سمت از سوی مدیران شرکت، بخودی خود دلیل بر این است که مدیران شرکت با علم به تکالیف و مسئولیتهای خود، عهده دار مدیریت شرکت شده اند.

5- برابر بندهای 3 و 4 ماده 20 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت در شرکت سهامی خاص نیز بایستی صورتجلسه انتخاب اولین مدیران و بازرس قانونی شرکت بوسیله کلیه سهامداران امضاء شود و با رعایت ماده 17 مذکور قبول سمت بوسیله مدیران انجام شود.

6- اعلامیه قبول سمت مدیران شرکت برابر ماده 18 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت بایستی جهت ثبت شرکت به اداره ثبت شرکت تسلیم شود.

7- به موجب ماده 589 قانون تجارت، تصمیمات شخص حقوقی بوسیله مقاماتی که به موجب قانون یا اساسنامه، صلاحیت اتخاذ تصمیم دارند گرفته می شود.

8- به موجب ماده 107 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، اداره شرکت از وظایف و اختیارات و صلاحیتهای هیات مدیره شرکت است که بوسیله صاحبان سهام و از بین سهامداران وفق ماده 108 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت بوسیله مجمع عمومی موسس ( برای نخستین نوبت) و مجمع عمومی عادی (برای کلیه نوبتهای بعدی) انتخاب می شوند و بصورت جمعی یا انفرادی قابل عزل هستند و به موجب ماده 109 قانون یاد شده، مدت مدیریت آنان حداکثر دو سال و انتخاب مجدد آنان بلامانع است.   

9- مهمترین نکته و اصل کلی راجع به اختیارات مدیران شرکت در ماده 118 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت بیان شده است. به موجب این ماده، مدیران شرکت و در واقع هیات مدیره شرکت، برای اداره امور شرکت، دارای کلیه اختیارات لازم شناخته شده اند و محدودیتهای آنان در تصمیم گیری مشخص و اعلام شده که بدین شرح است:

الف) درباره موضوعاتی که اقدام درباره آنها در صلاحیت خاص مجامع عمومی است مدیران شرکت حق تصمیم گیری ندارند.

ب)تصمیمات و اقدامات مدیران شرکت تا آنجایی معتبر و در قبال سهامداران قابل دفاع است که در حدود موضوع شرکت باشد یعنی در جهت همان موضوعاتی که در اساسنامه شرکت آمده است.

نکته مهم قابل ذکر در اینجا این است که ماده 118 و تکالیف و احکام مقرر در آن فقط ناظر به هیات مدیره است نه مدیر عامل.

10- بنا به تصریح ماده 118 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مجمع عمومی فوق العاده از طریق اصلاح در اساسنامه شرکت یا مجمع عمومی عادی از طریق مصوبات خود می تواند در حدود صلاحیت خود اختیارات مدیران شرکت را محدود نمایند اما این محدودیتها و تصمیمات فقط در روابط بین مدیران و صاحبان سهام شرکت معتبر است و در مقابل اشخاص ثالث باطل و بی اثر است.

به عنوان مثال، مدیران یا شرکت نمی توانند به عدم رعایت آئین نامه معاملات یا مصوبات مجامع عمومی یا اساسنامه شرکت در مورد معاملات شرکت در مقابل اشخاص ثالث که طرف قرارداد و معاملات شرکت بوده اند استناد کنند. اساسنامه شرکت و ضوابط داخلی آن در واقع مقرراتی است برای رعایت آن از سوی مدیران و کارکنان شرکت نه مقرراتی برای لوث کردن یا مخدوش جلوه دادن معاملات شرکت با اشخاص ثالث.

11- رئیس هیات مدیره و نایب رئیس آنرا هیات مدیره شرکت (برای دعوت و اداره جلسات هیات مدیره و انجام وظایف مصرح در قانون تجارت و اساسنامه شرکت همانند دعوت مجامع عمومی) تعیین می کنند و هر زمان که بخواهند می توانند آنان را عزل کنند.

وظایف و اختیارات رئیس و نائب رئیس هیات مدیره در این جایگاه، وظایفی است اداری و محدود هر چند که آنان در جایگاه عضو هیات مدیره با اختیارات نسبتاً گسترده، مسئول اداره شرکت هستند و با انتخاب یا عزل مدیر عامل در جهت ایفای این مسئولیت اقدام می کنند.

بنابراین بر اساس قانون تجارت ایران رئیس و نائب رئیس هیات مدیره، وظیفه و صلاحیت خاص اجرایی به عنوان نماینده شرکت در مقابل اشخاص ثالث همانند مذاکره یا انعقاد قرارداد یا مبادلات و ارتباطات شرکت بعهده ندارند و در امور  اجرایی شرکت باید صلاحیت و اقتضائات ذاتی و حدود اختیارات نهفته در جایگاه و نقش مدیر عامل برای اداره امور جاری و عادی شرکت را رعایت کنند. 

12- برابر ماده 121 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت،تصمیمات هیات مدیره باید با اکثریت آراء حاضرین اتخاذ شود.

13- وفق ماده 122 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، مدیران شرکت باید برابر ترتیبی که در اساسنامه شرکت معین شده نسبت به برگزاری جلسات هیات مدیره و تنظیم صورتجلسه آن وفق ترتیبات مقرر در ماده 123 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت اقدام کنند.

14- هیات مدیره شرکت (مدیران شرکت) وفق ماده 124 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مکلف است یک نفر شخص حقیقی را به عنوان مدیر عامل شرکت برگزینند.

15- هیات مدیره شرکت (مدیران شرکت) برابر ماده 124 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت باید حدود اختیارات و مدت تصدی مدیر عامل را نیز تعیین نمایند و صورتجلسه مربوط به انتخاب او را که بایستی دربردارنده نام و مشخصات و حدود اختیاراتش باشد برابر ماده 128 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت به اداره ثبت شرکتها ارسال نمایند تا مراتب در روزنامه رسمی آگهی و منتشر شود.

16- برابر تبصره ماده 124 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، هیات مدیره این اختیار را دارد که در هر موقع، مدیر عامل را عزل نماید.

17- برابر ماده 125 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، مدیر عامل شرکت در حدود اختیاراتی که توسط هیات مدیره به او تفویض شده است نماینده شرکت محسوب می شود.

شرح نخست: اگر در اساسنامه شرکت به موارد یا مصادیقی از اختیارات و صلاحیتهای مدیر عامل  به صراحت اشاره شده باشد آن میزان از اختیارات و وظایف مدیر عامل، ناشی از اساسنامه تلقی می شود و هیات مدیره شرکت نمی تواند در آن دخل و تصرف نماید.

شرح دوم: اگر در مصوبات مجمع عمومی فوق العاده یا مجمع عمومی عادی شرکت، وظایف و اختیاراتی به مدیر عامل شرکت محول یا تفویض شده باشد هیات مدیره بدون مصوبه مجمع عمومی ذیربط، حق دخل و تصرف در آن وظایف و اختیارات را نخواهد داشت.

شرح سوم: برابر مقررات فعلی ایران، در غیر از دو مورد یاد شده، اختیارات مدیر عامل، همان خواهد بود که از سوی هیات مدیره به وی تفویض شده است.

شرح چهارم: نمایندگی شرکت در مقابل اشخاص دیگر و مفهوم  ذاتی مدیریت، اقتضائات و ضرورتهایی را بدنبال دارد که لزوم برخورداری مدیر عامل از اختیارات ذاتی مدیریت برای اداره امور جاری شرکت را می توان از جمله آنها دانست. به نظر اینجانب، مدیران شرکت (اعضای هیات مدیره) باید در حوزه راهبردی شرکت مانند تدوین برنامه استراتژیک شرکت، تدوین چشم انداز شرکت، تدوین برنامه های عملیاتی سالانه، تدوین برنامه های اقتصادی و منابع انسانی و بازاریابی و آئین نامه ها و …ورود کنند و اداره امور جاری را به مدیر عامل بسپارند البته با حفظ نظارت و کنترل های لازم.

18- برابر ماده 137 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت، مدیران شرکت (هیات مدیره) باید هر شش ماه یکبار خلاصه صورت دارائی و قروض شرکت را تنظیم کرده و به بازرسان شرکت بدهند.   

صادق رئیسی کیا

بیست و هفتم مهرماه 1393