موقعیت
مشهد اردهال منطقه ای است مقدس از توابع بخش نیاسر شهرستان کاشان در فاصله چهل و دو كيلومتري شمال غربی كاشان در ارتفاع 1825 متر از سطح دریا و در محور ارتباطي كاشان – دليجان با قدمت پیش از اسلام مشتمل بر روستاهای: باریکرسف، علوی،علی آباد،غیاث آباد،لاران،ریجان،بهار و جوشق دارای بالغ بر 5000 نفر جمعیت که مرکز و محور این روستاها مدفن حضرت سلطان علی بن امام محمد باقر علیه السلام است. مردم کاشان و شهرهای اطراف، این منطقه را مشهد قالی نیز می گویند.
وجه تسمیه
اردهال یا “اردهار” از دو واژه “اَرْدَ” به معنای پاکی و تقدس ( اَرْدَ در نام‌های اردشیر و اردوان نیز به همین معنا آمده است) و “هار” صورت دیگر “هَرْ” که یک پیشوند و پسوند اوستایی به معنای کوه و رشته‌کوه است تشکیل شده است.
پیشوند “هر”در طول زمان به حروف “ال” تبدیل گردیده است مانند کلمة “هَرَبُرز ” یا همان البرز به معنی کوه بلند یا کلمه “هارماگدون” یا همان الماجدون که البته به نظر خانم دکتر مریم امجدی کلمه هارماگدون یا آرماگدون دگرگون شده ی لفظ فارسی ” هرمزدگان ” است و به استان هرمزگان و تنگه هرمز در ایران قابل اطلاق است و نه به منطقه آرماگدون یا حارمجدون در فلسطین اشغالی.
تقدس این منطقه را در قبل از ورود اسلام به ایران به پاک و خجسته بودن رشته کوههای اطراف آن که در بردارنده چندین آتشکده و نیایشگاه زرتشتیان بوده است نسبت می دهند و مقدس بودنش پس از اسلام به وجود شهادتگاه و مدفن حضرت سلطان علی بن امام محمد باقر علیه السلام و دهها نفر از یاران و شیعیانش باز می گردد.
کاشان ؛ اولین و مهمترین پایگاه تشیع در ایران
منطقة كاشان، شيعه ترين منطقة ايران است. از پيروز كاشي (ابولولوء) قاتل خلیفه دوم گرفته تا مراسم هزار و سیصد ساله قالی شویان همگی نشان دهنده مخالفت مردمان اين ناحيه با تبعیض ، نژاد پرستی ، بی عدالتی و شیعه ستیزی بعضی حاکمان اسلامی و خلفاي اموي است.
اين گفته كه شيعه گري محصول صفوي است با در دست داشتن اين گونه جنبش ها حرفي بي اساس است. هشتصد و پنجاه سال پيش از صفويه، مردم فين کاشان شيعه بوده اند. کاشان بواسطه سابقه تاریخی و دانشمندان و حوزه های علمیه و فقهای قوی خود یکی از پایگاهها و مراکز تعلیم دینی حتی برای شاهان و شاهزادگان صفوی بوده است.
علمایی چون ملا احمد و ملا مهدی نراقی،فیض کاشانی، ابوالرضا و قطب راوندی و عرفایی چون افضل الدین مرقی ،شعرایی چون محتشم کاشانی،مبارزینی چون آیت الله کاشانی که از ارکان مهم مبارزه با استعمار انگلیس و ملی شدن صنعت نفت می باشد و وقوع مدفن امامزادگان بسیار در کاشان و روستاها و شهرهای اطرافش و نیز شهدای بسیاری که مردم غیور کاشان در دفاع مقدس تقدیم ایران و اسلام کرده اند گواه سابقه و اصالت تشیع در کاشان است.
سلطان علی بن محمد باقر (ع) مقدم ترین و افضل ترین امامزاده مدفون در ایران
ارقام نشانگر اين است که حدود 8000 امامزاده در اقصي نقاط ايران مدفونند که از بين اين تعداد چهار تن به عنوان امامزادگان معلوم النسب مورد توجه بيشتري قرار دارند که عبارتند از:
1- حضرت علي بن امام محمد باقر (ع) فرزند بلافصل امام باقر (ع) و برادر امام جعفر صادق (ع) مدفون در مشهد اردهال که در اوایل قرن دوم هجری قمری به کاشان وارد شدند.
2- – حضرت معصومه (س) دختر امام موسي کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) مدفون در شهر مقدس قم.
3- – حضرت احمد بن موسي (ع) معروف به شاه چراغ مدفون در شيراز.
4- – حضرت عبدالعظيم حسني که چند نسل قبل ايشان به امام حسن مجتبي (ع) منتسب است.
بارگاه و تربت حضرت معصومه (س)، حضرت احمد بن موسي(ع) و حضرت عبدالعظيم به دليل اين که در کنار شهرهاي بزرگي چون قم، شيراز و تهران قرار گرفته اند بيشتر از بارگاه حضرت علي بن امام محمد باقر (ع) مورد توجه اند.
اشتباهاتی که سابقاً در تقسیمات کشوری رخ داد و برای مدتی مشهد اردهال را از تاریخ و بدنه و پایگاه اصلی خود یعنی کاشان جدا کرد و همچنین عدم استقرار حوزه علمیه و مراکز فرهنگی و علمی قوی و کم توجهی به عمران و آبادانی و عدم توسعه حرم و بویژه راه دسترسی نامناسب از دلايل عمده بي رونقي اين منطقه و کم توجهي به اين آستان مبارک بوده است که طی سالیان اخیر با اصلاح فقط قسمتی از اشتباهات در تقسیمات کشوری ( البته هنوز روستاهای خاوه و مهدی آباد جزء توابع شهر دلیجان که هیچ ارتباط تاریخی و فرهنگی با آنها ندارد قرار دارند. اهالی این روستاها همچنان برای تامین امور و کالاها و خدمات اساسی و اصلی خود به کاشان که راه دسترسی بهتری هم دارد مراجعه می کنند) و احداث راه دسترسی 4 باند کاشان- مشهد اردهال و احداث یک زائر سرا و فعالیتهای عمرانی چند سال گذشته برای توسعه حرم و مسجد پیرامون آن اوضاع بهتری را شاهد هستیم.
شناسنامه حضرت سلطان علي ابن محمد باقر عليه السلام
نام: علي (ابوالحسن، طاهر)
پدر: محمد ابن علي ابن الحسين (ع)
مادر: ام ولد (نام هاي او زينب، ليلا، ام حکيمه)
فرزندان: احمد و فاطمه- (فاطمه يکي از همسران امام کاظم (ع)
سن: 32 سال
انتساب به اهل بيت: يکي از امام زادگان بلافصل
مسئوليت: نایب خاص امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) در کاشان
سال اعزام: حدود 113 هجري قمري
ميزبان: اهالي کاشان، فين و خاوه ي اردهال
حاکم وقت: هشام بن عبدالملک (حکومت 105- 125هجری قمری)
محل شهادت: دره ازناوه
زمان شهادت: احتمالاً 27 جمادي الثاني 116 هجري قمري حدود 55 سال بعد از واقعه کربلا
چگونگي شهادت: جدا شدن سر از بدن مبارک آن حضرت با لب تشنه و فرستادن آن به دارالخلافه اموی.
قاتل: ارقم شامی
حوزه ي مأموريت: کاشان، فين ، اردهال.
چگونگی ورود و استقرار سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام در کاشان
بنا به روایات تاریخی، بعد از اين که اهالي کاشان (ايران مرکزي) به دين مبين اسلام ايمان آوردند و آن را به عنوان دين رسمي خود پذيرفتند و 52 سال پس از واقعه خونین کربلاء ، در سال 113 هجری قمری براي آگاهی هر چه بيشتر از مبانی دینی و ترویج تشیع و نیز بهره گيري از يک پيشوای فهیم و مسلط در این زمینه ، قاصدی به نام عامربن ناصر فینی را به نزد امام زمان خود يعني حضرت امام محمد باقر علیه السلام فرستادند و از ايشان رهبر و پيشوا طلب کردند. حضرت فرزند خود سلطان علي را که بعد از امام صادق(ع) از همه فرزندان ملاّتر، عالم تر و فاضل تر بود به همراه ايشان به کاشان فرستاد تا از وجود او بهره ببرند. حضور و تعالیم ایشان درخت تشيع را در اين سامان تنومند و بارور ساخت و اساساً یکی از دلایل شيعي بودن مردم کاشان و معروف بودن کاشان به دارالمؤمنين وجود و تعالیم همين امامزاده عظيم الشأن و یاران گرانقدر ایشان مي باشد. اين يکي از مشخصه هاي بسيار بارز ريشه گرفتن تشيع درايران است.
چگونگی شهادت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام
ایشان بعد از چند سال اقامت در فين و كاشان از نفوذ زیادی در بین مردم برخوردار گشت و این باعث ترس حاکم اردهال که زرین کفش باریکرسفی نام داشت شد. حاکم وقت اموی ” هشام بن عبدالملک” سپاهی را به فرماندهی ارقم شامي (فرماندار اموی قم) برای قتل حضـرت سلطان علی به منطقـه فرستاد. سپاهیان ارقم شامی به همراهی زبیر نراقی و زرین کفش باریکرسفی آن حضرت و یارانش را در سال 116 هجري قمری در یک جنگ نابرابر در منطقه ییلاقی اردهال در دره ای موسوم به دره ازناوه به شهادت رسانیدند و سر او را از تن جدا کرده نزد حاکم اموی فرستادند.
قالیشویان ، وجه تسمیه و چگونگی برگزاری آن
مردم فين کاشان، روز بعد از شهادت به اردهال مي رسند و بدن فرزند امامشان را در قالي مي پيچند و در چشمه غسل مي دهند و در همان جا دفن مي كنند. وقايع بعد از شهادت موجب به وجود آمدن مراسمي مذهبي و آئيني به نام قاليشويان گشته که هر ساله در دومين جمعه مهرماه با حضور پرشور اهالي فين، خاوه و مشهد اردهال و همراهي مردم اقصي نقاط ايران برگزار مي گردد. مشهد اردهال به سبب آيين هرساله شست و شوي تخته قالي‌اي كه پيكر پاك حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام بر روي آن شست و شو شده و بنا بر نقل هایی تاكنون نیز نگهداري مي‌شود، به مشهد قالي هم معروف شده است.
اين مراسم که بعد از واقعه کربلا و مراسم عاشورا يکي از بزرگترين مراسم سنتي، مذهبي و تاريخي درايران مي باشد، هر ساله در روز شهادت علي بن امام محمد باقر (ع) در نزديك ترين جمعه به شانزده مهر ماه سال شمسي برگزار مي گردد. اين مراسم هزار و سيصد سال است بي وقفه انجام مي شود. شايد بتوان بهترين تعريف اين مراسم را گردهمايي هر سالة ايرانيان مركزي براي حفظ زبان و فرهنگ ايراني در دوران حاكميت چند صد ساله همراه با نژاد پرستی و بی عدالتی اعراب دانست.
شانزدهم مهر، روز جشن مهرگان است و روز قالي شويان هم هر سال در نزديك ترين جمعه به شانزده مهر برگزار مي شود .
اين تنها مورد در تاريخ شهادت امام زادگان و امامان است كه به شمسي است و حتي تاريخ قمري آن به طور دقيق مشخص نيست.
در صبح اين روز هزاران تن از اهالی فين كاشان چوب به دست (به نشانه شستن قالی و به نشانه خونخواهی) در محل چشمه ی آبي كه در كنار بقعه شاهزاده سلطان حسين در باریکرسف قرار دارد (محل شستن قالی) گرد هم مي آيند و با شعار ياحسين ياحسين به طرف مرقد سلطان علي بن محمدباقر (ع) حركت مي كنند و در صحن «صفا» همراه با سايرين و با حضور چند تن از علماء و شخصيتهاي مذهبي مراسم را با تلاوت آياتي چند از قرآن مجيد آغاز مي كنند. در ادامه مردم به نوحه خواني و عزاداري مي پردازند و پس از دقايقي چند فيني های چوب به دست يكي از قالي هاي داخل حرم را جهت شستن از خدام امامزاده تحويل مي گيرند. سپس قالي را لوله كرده و بر دوش مي كشند و با حمايت چوبهاي خود آن را از صحن «صفا» خارج مي نمايند و در حالي كه الم و كتل هايي در جلو حمل مي نمايند حسين حسين گويان، قالي را به طرف چشمه آبي كه در كنار بقعه شاهزاده سلطان حسين روان است مي برند. سپس قالي شويان قالي را به آب انداخته، چوبهاي خود را به آب زده و قالي را خيس مي كنند و بعد از دقايقي چند در حالي كه قالي خيس را درپناه چوبهاي خود سر دست گرفته اند حسين حسين گويان به طرف محل برگزاري مراسم «مرقد سلطان علي بن محمدباقر (ع) » برمي گردند و در «ايوان سرداري» (درب ورودي حرم) به خدام تحويل مي دهند. هنگام تحويل قالي مراسم به اوج خود مي رسد. قالي شويان يكپارچه با شور و هيجان بر سر و روي خود مي زنند. زيرا دلشان رضا نمي دهد كه قالي را تحويل دهند و پس از دقايقي عزاداري مراسم پايان مي پذيرد.
اين قالي سمبل جنازه مطهر امامزاده است و قالي شويان همانند جسدي كه مي خواهند به خاك بسپارند دل نمي پوشند كه قالي را (جنازه را) تحويل دهند. در طول مراسم حمل قالي غير از اهالي فين هيچ كس ديگري حق دست زدن به قالي را ندارد و تنها با عزاداري و سينه زني مي توانند جمع قالي شويان را همراهي كنند.
جاذبه های گردشگری منطقه مشهد اردهال
1- بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام که قدمت آن به سده ششم هجری می‌رسد.
2- دره ازناوه که شهادتگاه این امامزاده والامقام است و در فاصله سه کیلومتری مدفن ایشان قرار دارد و اکنون با جاده آسفالته از دو مسیر یکی از کنار مرقد امامزاده و یکی هم از جاده نراق ، داخل روستاهای ریجان و لاران و غیاث آباد از راه دسترسی نسبتا مناسب برخوردار است و در سالیان اخیر با اهتمام خیرین و مردم و مسئولین کاشان ساختمانهایی برای استقرار و عزاداری و رفاه حال زائرین در آن محل احداث شده است.
3- مراسم آئینی و سنتی قالیشویان با قدمت نزدیک به 1300 سال که در دومین جمعه مهرماه هر سال با حضور صدها هزار نفر برگزار می شود.
4- آرامگاه شاعر بلند آوازه ایران مرحوم سهراب سپهری در حیاط صحن عامر فینی بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام.
5- درخت چنار کهن روستای لاران که به نظر می رسد بیش از 1000 سال عمر داشته باشد. این روستا در فاصله حدود 2 کیلومتری بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام قرار دارد.
6- دوره گل و گلاب گیری نیاسر که در فاصله حدود 10 کیلومتری مشهد اردهال و بین کاشان و اردهال واقع است. در اردیبهشت و خردادماه هر سال گلستانهای گل محمدی نیاسر از جمله در منطقه اردهال زیبایی و طراوت و شور خاصی را سبب می شود و صدها هزار گردشگر را از تمام نقاط ایران جذب خود می کند.
7- قلعه های تاریخی اردهال با دیواره های گلی بلند و طرحهای جالبی از نمای با خشت که روی برجهای دیده بانی بعضی از آنها دیده می شود. این قلعه ها که محتمل است قدمت دوره قاجاریه را داشته باشند طی سالیان اخیر به شدت تخریب شده و آثار کمی از آنها بجا مانده است.
8- روستای “کله” سرزمین آباء و اجدادی کمال الملک نقاش معروف ایران.
9- آب انبار قدیمی لاران.
10- روستای گردشگری نشلج که طبیعتی به نام و بسیار زیبا و باغ هایی از گردوهای کهنسال دارد.
11- مدفن سلطان حسین در روستای باریکرسف.
مردم منطقه مشهد اردهال گویش فارسی دارند و بویژه در روستای علوی تعداد زیادی از آنان از سلسله سادات هستند. در روستاهای خاوه و نشلج ، فارسی را با لهجه خاص خود صحبت می کنند.
در این منطقه باغات و درختان بادام،گردو،گیلاس( روستای رهق و ارمک) توت ، انگور ،انار و بوستان گل محمدی به وفور دیده می شود. در سالهایی که نزولات آسمانی بیشتر باشد و چشمه ها آب کافی برای کشت آبی داشته باشند کشت کنجد، گندم، جو،لوبیا و نخود رواج فراوانی دارد. استحصال گلاب از گل محمدی و عرقیات گیاهی رواج دارد و نیز استحصال شیره توت و انگور و نیز ارده کنجد برای تولید ارده شیره و حلوا کنجدی به ویژه در روستاهای نشلج و حسنارود مرسوم بوده است اما در این سالها با ورود شکل صنعتی این محصولات به بازار کارگاههای تولید سنتی ارده شیره و حلوا در حال برچیده شدن است.
قالی بافی از مهمترین صنایع دستی این منطقه محسوب می شود. مهمترین صنعتی که در سالیان اخیر در این منطقه در فاصله دو کیلومتری بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام دایر شده کارخانجات باریچ اسانس و تقطیران است که به تولید داروهای گیاهی و اسانس های صنعتی پرداخته و در بازار داروهای گیاهی و اسانس ایران برند شناخته شده و معتبری است.
از جمله غذاهای محلی این منطقه می توان به شوید پلو با خورشت گوشت و لوبیا، قيمه ريزه، سرگنجشکي، کله جوش، کاچي و گندم پلو و فسنجان اشاره کرد.
زائر سرای ولی عصر که در کنار بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام احداث شده مکان اقامتی مطلوبی در اختیار زائرین و گردشگران قرار می دهد. شما می توانید در صورت نیاز با شماره تلفن های 08664362710 و 08664362720 با زائر سرا ی بارگاه حضرت سلطان علی بن محمد باقر علیه السلام تماس بگیرید.
گرد آوری
صادق رئیسی کیا
منابع:
anthropology-iran.blogfa.com مراسم قالی شویان اردهال کاشان، سنتی ملی،مذهبی از نعمت الله کاظمی فرامرزی
علائم آخر الزمان در ادیان و ملل مختلف،دکتر مریم امجدی،انتشارات لاهوت،چاپ دوم1386
www.isfahanportal.ir
www.iranchto.ir